DONANMA MECMUASI 45 – 46

Teşrinisani, kânunuevvel 1329                                          numara: 45 – 46

     BİR REİS-ÜL MÜTEFEKKİR

ENVER PAŞA HAZRETLERİ.

BAHR-İ-SEFİD MESELESİ

“Akdeniz meselesi”

İTALYANIN KUVVE-İ BAHRİYYESİ

“İngiltere ve düveli saire”

     Birinci İtalyan tersanesi tesis ettiği zaman alâmetifarika olmak üzere cephesine (MODE NOSTRUM) (bizim deniz) kelimelerini yazmışlardı.

     İtalya hükümeti bu iki kelime ile eski Roma imparatorluğunun malik olduğu bilcümle memaliği tasarruf etmek arzusunu beslediğini ihsas ve ifhâm (anlatma) ediyordu.  Bu arzu yeni İtaya için tabii bir azametperverlik gibi telakki edilebilir.  Hatta Trablus kıtası İtalya hükümeti tarafından işgal edildiği zaman Roma matbuatı onu “bir mukaddimeyi fütuhat” olarak göstermişti.

     İtalya hükümeti tarih teşkilinden beri kuvveyi-i bahriyyesini tezyit ve takviye etmek hususunda bu derece tehâllük (istekle atılmak) ve faaliyet izhar etmemiş olsa idi, tabii şimdiye kadar Avrupa’nın merkezinde böyle bir mevki-i mümtaz ihraz edemeyecekti.  İtalya yirmi seneden beri kuvve-i bahriyesini nazarı dikkati celp bir terakkiye mazhar ettiği gibi ihraz etmiş olduğu mevkiin muhafaza ve müdafaası için bütün faaliyetini kuvveyi bahriyesinin tezyit ve takviyesine sarf etmiştir.  İtalyanlar kuvveyi bahriyeleri için düveli saire kadar büyük fedakârlıklar ihtiyar etmediler.  Sefain-i harbiyenin işgal hariciyesini nazarı dikkate alacak yerde dâhili teşkilatına daha ziyade ehemmiyet vererek bu suretle büyük muvaffakiyetlere nail oldular.  Bugün İtalya’nın Bahri Sefid’de haiz olduğu kuvveyi bahriye İngiltere ve Fransa hükümetlerini bihakkın düşündürüyor.  Bir halde ki St. James kabinesi İtalya’nın terakkiyatı bahriyesine karşı bir hâil (engel) çekmek için küllü

Sayfa: 946

masarifata duçar olmaktadır.  Fransa hükümeti dahi donanmasının en mühim kısmını Bahri Sefid’de tahşîd (yığma) lüzumunu his eylemiştir.

     İtalya hükümeti senelerden beri kuvveyi bahriyesinin tezyit ve takviyesi için bu kadar tahallük göstermesi Avusturya’ya karşı tedbiri tedâfüiyye (korunma) ittihazından münbais (ileri gelen) olduğunu beyan ediyordu.  Fakat ittifak müsellesin (üçlünün) teşkilinden beri mesele büsbütün başka bir şekil kesp etmiştir.  Şimdi Roma kabinesi muhtelif sahilini muhafaza edebilmek için her halde kuvvetli bir bahriyeye malik olması iktiza ettiğini beyan ediyordur.  Mehaza yine bütün maksadı Avusturya ya matuftur.  Zira her ne kadar yakın bir istikbalde iki müttefik hükümet arasında mesâîl-i (mesele) bahriye ve araziye dolayısıyla bir ihtilafın zuhuru varideyi hatıra olmaz ise de Adriyatik denizinde Roma ve Viyana kabinelerinin münafii siyasiye ve iktisadiyeleri yekdiğerine külliyen mugayir olduğu için, nihayet bir gün bu meseleden dolayı aralarında bir ihtilafın zuhuru ihtimal haricinde değildir.  Akdedilen ittifaklar, hâsıl olan zahiri dostluk iki millet ve hükümet arasındaki husumet ve münafereti sabıkayı katiyen tahfif (hafifletme) ve izale edemez.

     Geçende İngiliz risaleyi bahriyesinden biri İtalya ve Avusturya sefain harbiyesinin birlikte bir manevra yapacaklarını beyan ediyordu. İki donanmanın birbirine tesadüfü pek garip olacak.  Avusturya’nın “teketüf” zırhlısı “lisa” fatihinin ismine izafdır.  Acaba İtalyanlar buna tahammül edebilecekler mi? 

     Hali hazırda İtalya’nın kuvveyi bahriyesi his olunur derecede terakki etmiştir.  Geçen yirmi sene zarfında inşa edilen 163,600 tonilato hacim isti abisinde olan on bir zırhlıdan ve 76,700 tonilato hacim isti abisinde dokuz zırhlı kruvazörden maada yeniden inşa olunan sefain harbiye diğer düveli muazzamayı duçarı endişe edecek derecededir.  Fransa ve İngiltere hükümetleri bundan birkaç sene evvel kuvveyi bahriye noktayı nazarından hükümet saireden kat kat faik bir mevkide bulunmuş iken şu son seneler zarfında İtalya hükümeti oldukça Fransa ve İngiltere’yi endişeye duçar edecek derecede bir kuvveyi bahriyeye malik olmuştur. 

     Her zaman İtalyan sefaini harbiyesi düveli sairenin nazarı dikkatini celp etmiştir.  Bundan evvel İtalyanlar daima İngiliz usulünde sefaini harbiye inşa etmeği kendi siyaseti bahriyelerine daha muvaffak addetmiş iken şimdi büsbütün kendilerine mahsus bir usul takip etmektedirler.  Hali hazırda İtalyan fünunu bahriye mütehassısları sefain harbiyenin sürat ve kuvveyi tedaviyesini nazarı dikkate alırlar.  Yeniden inşa edilecek dretnotlar şimdiye kadar inşa edilenlerden farklıdır. 

     Son defa inşa olunan “Benedetto Biran” sefineyi harbiyesi İngiliz ilim bahriye mütehassıslarının hayretini mucip olmuştur.  Mezkûr sefine 13,400 tonilato hacim istiabesinde olup dört adet 305 ve dört adet 306 lık toplar ile mücehhezdir ki, ahiren İngiltere’nin inşa ettirmiş olduğu yedinci Edward zırhlısının kuvvetine

Sayfa: 947

Muadildir.  Aralarındaki fark birinin cesim diğerinin dahi nispeten küçük olmasıdır.  İtalya sefinesinin bordası yedinci Edward’ın borasından daha cesim, daha kuvvetli ve daha hafiftir.  Yani birinin bordası 2,039 kilo iken diğerininki 2,113 kilodur.

     Fakat İtalya hükümeti bu sefineyi harbiyenin inşası için çok para sarf etti.  Zırhın kalınlığı 150 milimetre olup topların endaht kuvveti dahi İngiltere’nin elindeki kuvvetli sefaini harbiyenin mechuz oldukları topların endaht kuvvetine muadildir.  Son defa inşa olunan “Roma” sefineyi harbiyesi daha mükemmeldir.  Fakat İtalyan bahriyesi bundan me’mûl (ümit) olduğu kadar istifade edemeyecek.  Zira zırh her ne kadar kalın ise de batarya gayet zayıftır.  İtalya bahriye nezareti “Roma” toplarının daha süratli ve atışın hücumu daha büyük olacağını zan ediyordu.  Fakat geminin ikmal inşaatından sonra evvelce edilen hesabın pek yanlış bir esasa müstenit olduğu anlaşıldı.  Zira zırhın kalınlığı 250 milimetre olduğuna rağmen 305 lik topların adedi gayet mahdut olup 203 lük topların adedi dahi nispeten çoktur.  İtalya hükümeti dretnotların inşasından evvel “Amera Kilyo di Sanbun” ve “Emanuelle Filiberto” gibi kuvvetli zırhlılar inşa ettirmiş idi.  Fakat topların çapı 254 milimetreden fazla olmadığı için mezkûr sefaini harbiyenin kıymeti bahriyesi o derece haizi ehemmiyet değildir. 

     İtalyanlar son seneler zarfında sefaini harbiyeyi kuvvetli bataryalarla teçhiz etmekle beraber sürate dahi son derece ehemmiyet vermişlerdir.  Hali hazırda İtalya’nın sefain harbiye sinden birçoğu en seri İngiliz sefaini ile rekabet edebilir. 

     1901 senesinde inşa edilen “Benedetto Biran” zırhlısı saatte yirmi mil bahri mesafe kat eder, hâlbuki aynı tarz ve usulde inşa edilen sair zırhlıların sürati on sekizi ve en çoğu on dokuzu geçmez.  Ondan bir sene sonra inşa edilen “Roma” zırhlısı dahi saatte yirmi bir mil bahri mesafe kat eyler.  Aynı sene zarfında Fransa, İngiltere ve Almanya hükümetleri tarafından inşa edilen sefainin sürati yine yirmi dokuz mil bahriyi tecavüz edemediğine nazaran İtalyan sefain inin daha ziyade hazır cihan olduğu bu suretle sabit olur. 

     Son defa inşa edilen “Amalfi” zırhlısı teçhizat noktayı nazarından İtalya’nın kuvveyi bahriyesini tezeyyün (süsleme) eden en mühim kuvvetlerden biridir.  Mezkûr sefine on bin beş yüz tonilato hacim isti abisinde olup dört adet 254 ve sekiz adet 19 milimetre çapında toplar ile mechuzdur.  Saatte yirmi üç mil bahri kat eyler.  Ahiren inşa edilen dört zırhlı – kruvazör “Benedetto Brian” zırhlısından daha kuvvetli ve fünun ve icabeti bahriyeyi hazireyi daha ziyade muvaffak dırlar dır.  Alınan mevsuk (inanılır) malumata göre İtalya hükümeti

Sayfa: 948

“San Marco” zırhlısını Türkiye’ye satmağa muvafakat etmiştir.

     “San Giorgio” zırhlısı Napoli körfezinde tecrübe esnasında karaya oturarak pek ziyade müşkülatla tahlis edilebildi.  Daha bundan iki ay akdem mezkûr zırhlı ikinci defa olarak Sicilya sularında yine karaya oturdu ise de İtalyanlar bu defa da onu kurtarmağa muvaffak oldular. 

     Dretnot devri inkişaf ettiği zaman İtalya bahriye nezareti İngiltere’nin bahri programını takibe başladı.  Hali hazırda İtalya’nın sefain Harbiyeleri İngiliz usulü ile teçhiz ediliyorlar.  Ahiren Amerika sefain harbiye sinde dahi tetkikat ve tetebbuat icra edilerek kulelerin Amerikan sisteminde inşasına karar verilmiş ise de bu mesele İtalyan fünunu bahriye mütehassıslarınca derdest müzakere olup elan kati bir karar verilmemiştir. 

     “Dante Alighieri” ismindeki birinci İtalyan dretnotu ucuz beş milimetrelik on iki topla mücehhez olup cemilesi birden aynı zamanda bir hedefe ateş açabilirler.  Hal bu ki Fransız ve Alman dretnotları bu rüchân (üstünlük)  haiz değildirler. 

     “Dante Alighieri” dretnotunun şu küçük planı mechuz olduğu on iki topun hakiki vesayetine dair bir fikir hâsıl ettirebilir.  Mezkûr toplar aynı satha haiz üçer toplu dört kule derininde birleştirilmiştir.  Geminin sancak cihetinde bulunan kuleler merkez kulelerinden baca ve diğerleri ile tefrik edilmiştir.  Bunların bir mahzuru varsa o da yalnız böyle büyük toplar ile mechuz olmasıdır.  Bu topların endaht ettiği mermilerin sıkleti bin beş yüz kilodur ki netice itibari ile geminin gerek kuvveyi tedâfüiyyesi (korunma) ve gerek kuvveyi tecavüz iyesi noktayı nazarından büyük bir rüchaniyet temin edemez.  Ondan sonra inşa edilen “Janbar” zırhlısının ön ve arka cihetlerinden atılan mermilerin sıkleti bin yedi yüz yirmi kilodur.  Mezkûr sefinenin zırhı iki yüz elli milimetre olup sürati dahi saatte yirmi üç mildir.  Şimdiye kadar yalnız Rusya’nın inşa ettirmiş olduğu “Gangut” sefinesi böyle bir sürate haiz ise de buda büyük bir rüchaniyet teşkil etmez.  Kaldı ki “Dante” sefinesi kendisinden evvel inşa edilen sefainden yedi bin tonilato fazla bir hacim istiabide bulunduğu ve sürati daha ziyade olup kömür sarfiyatı dahi nispeten az olduğu halde ateşi tükendiği gibi derhal bulunduğu yerde tevkif etmesi tabii büyük bir mahzur teşkil eder. 

     Hali hazırda İtalya bahriye nezareti, düveli saire misalli, sefaini harbiyenin kuvayı tedafüiyyesini

Sayfa: 949

daha ziyade tezyit etmeğe çalışıyor.  Her ne kadar geminin sürati dahi son derece haizi ehemmiyet ise de hali hazırda kuvveyi mukavemete süratten daha ziyade ehemmiyet veriyorlar.  Bunun için de kulelerin daha metin ve daha iyi bir vaziyette bulunmaları ve büyük çaplardan ise topların adedini tezyit etmek cihetinin ilzam edilmesi iktiza eder.  İngiltere ve Fransa hükümetleri bunu kabul etmiş olup programlarını bu esasa tebâ’en tanzim etmektedirler. 

     “Conte di Cavour” sefinesi bu esasa istinaden inşa edilmiş olup ileride, bir harp zuhurunda İtalyan bahriyesi bundan pek çok istifade edecektir.  Mezkûr sefinenin üç yüz beşlik üç topu havi beş kulesi vardır.  Bordanın sıkleti dahi beş bin dört yüz yirmi bir kilogramdır.  Gerek ön ve gerek arka cihetinde bulunan toplar aynı zamanda iki bin seksen beş kilo sıkletinde projektiller endaht edebilirler. 

     En son defa inşa edilen “Dovillio”, “Doria” dretnotları torpidolara karşı on beş santimetrelik müdafaa bataryaları ile “Conte di Cavour”dan pek çok farklıdırlar.  İtalya dretnotlarının projektörleri gayet zayıftır.  <<Dante Alighieri>> dretnotu geçen sene mart ayında Cebelitarık (mazik <boğaz> cebel-i Tarık) açıklarından mürur ettiği zaman iki millik mesafeyi tefrik edemediği için, sisli havada, nihayet <<Senegal>> limanına ilticaya mecbur olmuştu. 

     İtalya’nın dretnotları gayet basittir.  <Dante>, <Sezar> ve <Vinci> dretnotları büyük bir kuvvet teşkil etmezler.  İnşaatı derdest ikmal olan <Kavur> dretnotu usul-ü hazireye muvaffak bir tarzda inşa edilmiş olduğu için İtalya bahriye nezareti buna son derece ehemmiyet veriyor.  Geçen Nisan ayında denize tenzil edilen <Doria> ve <Devillio> sefinelerinin teçhizatı dahi yakında hitam bulacaktır.  Bu dretnotlardan maada el-yevm inşaatı bahriye tezgâhlarında İtalya’nın hesabına yeniden zırhlı inşa edilmiyor.  1913 senesi zarfında bahriye nezareti birkaç zırhlının inşası için bir program tanzim etti ise de elan mevkii tatbike vaz’ edilmemiştir.

     Acaba evvelleri inşaatı bahriye hususunda son derece faaliyet ve Tahalık izhar etmiş olan İtalya hükümeti şimdi neden bu derece rehavete duçar olmuştur?  Bunun asıl sebebi son seneler zarfında ahvali maliyesinin duçarı zaif olmasıdır.  Geçen senenin şubat ayında İngiliz bahri risalelerinden beri bu babda mütalaayı atiyeyi serdetmişti.  <<İtalya’nın bütün programları daima uzun müddet kâğıt üzerinde kalır.  İtalya hükümeti “Dandulo” zırhlısı sisteminde yeni birkaç zırhlı inşa ederek bu suretle 1916

Sayfa: 950

senesinde Fransa’nın kuvveyi bahriyesinden daha faik ve daha kuvvetli bir donanma teşkil etmek için hususi bir program tanzim etmişti.  Fakat İtalya bahriye nezareti her nasılsa bu programı tatbikte elan tereddüt ediyor.  1914 senesi zarfında bu zırhlıların inşasına başlanacağına dair yeniden bazı şayialar devran ediyor.

      “Conte di Cavour” sefinesinin teçhizatı şimdiye kadar hitam bulmalı idi.  Fakat bunun asıl sebebi İtalya bahriye nezaretinin tereddüdü olmayıp sefinenin mukavele mucibince muayyen olan müddetten biraz geç teslim edilmiş olmasıdır.  Amerikan mühimmat-ı harbiye fabrikalarından biri evvelce inşa edilecek zırhlıların bütün mühimmat ve toplarını bir sene zarfında teslim edeceğini vaat etmiş iken bilahare vaadinden külliyen nükûl (vazgeçme) etmiş, bundan dolayı iki hükümet arasında bir ihtilaf zuhur eylemişti.  Fakat İtalyanın ısrarına rağmen fabrika mühimmatı teslimden istinkâf ettiği için nihayet sefinenin teçhizatı tehire uğradı.

     Yeniden dört dretnotun inşası için tanzim edilen programın tehiri tatbiki esbabına gelince:  İtaya gazeteleri bunu bahriye nezaretinin tereddüdüne hamil ediyorlar.  Geçen sene meclis mebusanda bu mesele için ariz ve amik müzakere cereyan etti ise de bütün sene zarfında kati bir hale iktiran edemedi.

     Geçen haziran ayında amirallerden mürekkeb bir heyet fevkalade içtima akdedip bu dört dretnot hakkında tanzim edilen programı tetkik etti.  Bunlardan ikisi yirmi sekiz bin tonilato hacim istiabesinde olup üç yüz seksen birlik üçer topu havi üç kulesi olacaktı.  Diğer ikisi de otuz beş bin tonilato hacim istiabesinde üç yüz seksen birlik üçer topu havi dört kuleli, sürati saatte yirmi dört mil ve zırhın sıkleti dahi otuz iki santim, topların mermileri sekiz yüz elli kilo sıkletinde olup endaht süratleri saniyede yedi yüz yirmi metre olacaktı.  Otuz beş bin tonilato hacim istiabesinde bulunan sefainden beherinin masarifat (masraflar) inşaiyesi yüz milyon frank tahmin edilmişti. 

     Fakat ondan bir ay sonra kral ile bahriye nazırı 35.000 tonilatoluk sefinelerin inşasına itiraz edip masarifat inşaiyesi 85 milyon franga baliğ olan 28.000 tonilatoluk sefainin inşasını kabul ettiler.  Bilahare Dük de Zabruz üçer topu havi üç kuleli sefinelerin ihtiyacatı hazireye gayri kâfi olduğunu beyanla 26,000 tonilato hacimli istiabında saatte yirmi beş mil bahri mesafe kat eden ve zırhının kalınlığı otuz iki santimetre olup beheri üç yüz seksen birlik iki topu havi dört kuleli sefainin inşasını tavsiye etmişti. 

     Amiral “Leonardo Katolika”nın istifası üzerine bu program dahi ke-en-lem-yekün (hiç yokmuş gibi) addedildi.  Şimdi de 900 kilo sıkletinde mermi

Sayfa: 951

       Acaba İtalya harbiye nezareti inşaatı bahriye için şimdi ciddi bir program tanzim etmiş midir?  Bazıları tanzim edilen programın bir inşaat programı olmayıp doğrudan doğruya maliye programı olduğunu beyan ediyorlar.

ve takviyesi için sarf etmiş olduğu faaliyet beyn-el-düvel siyaset müstakbele sinin muhafazasına matuf olup şayanı takdir bir surette terakki etmiştir. 

     Hali hazırda devletlerin faaliyeti bahriyeleri tabii Bahri Sefid siyasetine matuftur.  İtalya Meclisi mebusanında geçende cereyan eden gürültülü muzakkerat bütün kabinelerin nazarı dikkatini celp etmiştir.  Bundan en ziyade telaşa duçar olan İngiltere hükümetidir.  Amiral Repington geçende Thames gazetesinde yazdığı bir makalede İngiltere’nin Bahri Sefid siyasetini şiddetle tenkit ederek;  Bahri Sefid’de İngiltere’nin faik bir kuvveti olmadığı gibi vaziyeti bahriyesinin dahi o derece parlak olmadığını beyan ediyordu.  Filhakika İngiltere hükümeti son seneler zarfında kuvveyi bahriyesini hemen his olunur derecede tenkis etmiştir.  Maliye nazırı David Lloyd George mesaletperver olduğu için kuvvayi bahriyenin tezyidini arzu etmiyordu.  Hali hazırda Fransa’nın kuvveyi bahriyesi Avusturya ve İtalya’nın kuvveyi bahriyelerinin mecmuundan pek az farklıdır.  Hatta günden güne azalmakta olduğu da his edilir.  Acaba bir harbi umumi zuhurunda Fransa donanması İngiltere’ye lazım gelen muavenet ve müzahereti edebilecek midir?  Bu mesele son derece şayanı ehemmiyettir.  Harp esnasında Fransa sefain harbiye sinin en mühim kısmı Afrika sahilinden kuvveyi askeriyenin nakline tahsis edileceğinden İngiltere’ye o derece büyük bir fayda temin edemeyecektir.  İngiltere hükümeti 1904 den 1908 senesine kadar inşaatı bahriyeyi hemen muattal bırakmıştı. 

     Hâlbuki sair hükümetler bundan istifade ederek kuvveyi bahriyelerini tezyit ve takviye için sarfı mesai ve faaliyetten hali kalmadılar.  Yeniden tanzim edilen program mucibince İngiltere hükümeti 1916 senesinde Şimal Denizi’nde Almanya’dan yüzde elli nispetinde faik bir kuvveyi bahriyeye

                       DONANMAYI OSMANÎ MUAVENETİ MİLLİYE CEMİYETİ ÜSKÜDAR MERKEZ LEVA

ŞUBESİ AZASINDAN VE TUĞLA TÜCCAR MUHTEREMESİNDEN

SAİM BEY EFENDİ.

Sayfa: 953

malik olacaktır.  Fakat bu kuvvet katiyen kifayet edemez.  Zira İngiltere bir harp esnasında Şimal Denizi’nde Almanya’ya karşı tehditkarane bir vaziyet alabilmek için pek mühim bir kuvvet tahsis etmeğe mecbur olacaktır ki;  Edilen hesaplara göre o zaman Bahri Sefid’de ancak dört zırhlısı bulunacaktır.  Eğer dört senelik bir devri bahri zarfında İngiltere hükümeti kuvveyi bahriyesini bu derece akamete duçar etmemiş olsa idi, bugün tabii bu endişelere mahal kalmazdı.  Dörder sene devam eden dört devri bahri zarfında tonilato hesabı üzerine İngiltere’nin inşa etmiş olduğu sefaini harbiyesi o derece büyük bir yekûn teşkil etmez. 

     1894 – 1898 seneleri zarfında 495,538

     1899 – 1903 devrinde 606,617

     1904 – 1908 devrinde 491,545 tonilato hacim istiabiyesinde sefain harbiye inşa edilmiş iken 1909 – 1913 devri zarfında ancak 104,398 hacim istiabiyesinde sefain inşa edilmiştir.  Hâlbuki yalnız bir devirde düveli saire’nin inşa etmiş oldukları sefain harbiyenin hacim isti abiyesinin mecmuu bir milyon 740,962 tonilato’ya baliğ olmuştur.

Sayfa: 954

FRANSA VE ŞİMENDİFERLER MESELESİ

TARİHÇEYİ AHVÂL

     Son günlerde ilim iktisatta en ziyade mevzu-u bahis olan mesele hutût (yollar) hadidiyye (demirden) ve limanlar inşası için Türkiye ile Fransa hükümetleri arasında cereyan eden müzakeredir.  Tarafeyn arasında akdedilen mukavele mucibince hükümeti Osmaniye Bahri Siyah hanesindeki hutût hadidiyye ile limanların inşasını Fransız sermayedaranındn müteşekkil bir şirkete ihale edecektir.  Aynı zamanda Suriye’deki Fransız şimendiferlerinin temdidi ile bazı limanların inşası meselesi dahi mevzu bahis ise de Türkiye tarafından müzakereyi idare eden maliye nazırı Cavit Bey hutût mebhusenin (bahsolunanın) temdidi için bir takım şerait dermeyan ediyor ki mösyö Pichun’un şerait mezkureyi kabul edip etmeyeceği henüz malum değildir. 

     Yukarıda zikir ettiğimiz imtiyazata mukabil Fransa hükümeti dahi Paris piyasasında yedi yüz milyon liralık bir istikrazın akti ile kömürün rüsumunun yüzde dört ilavesine muvafakat edecektir.  Fransa – Türkiye itilafı Paris kabinesinin ahiren Berlin, Londra ve Petersburg kabineleri ile ariz ve amik (genişliğine ve derinliğine) müzakerattan sonra akdetmiş olduğu zümreyi i’tilâfât (anlaşma) itmam (tamamlama) etmiş oluyor.  Malum olduğu veçhile bundan akdem Petersburg ve Berlin kabineleri arasında hâsıl olan i’tilâf mucibince Anadolu’da inşası mutasavver olan hutût hadidiyye imtiyazatının yalnız Rusya ve Almanya hükümetlerine inhisarı karar gir olmuş ise de böyle azim bir teşebbüsün kuvveden fiile isalı için meblağı külliyenin sarfı lazım geldiği ve Rusya ile Almanya hükümetleri ise bu babda iktiza eden sermayeye malik olmadıkları için nihayet Fransız sermayesine müracaata mecbur olmuşlardır.  Gerçi

Sayfa: 955   

         SEMEND ŞAHAMETİNDE ENVER PAŞA HAZRETLERİ (BESİLİ ÇEVİK ATINDA)

Sayfa: 956

mukavele yalnız Türkiye ile Fransa hükümetleri arasında akdedilmiş ise de Fransa – Rusya – Almanya hükümetleri arasında dahi hutût mezkürenin istikbalde sureti idaresi ve menafi iktisadi yelerine hadim olması gibi ahvali mübreme hakkında ayrıca mukaveleler akdedilmiştir.

     Bugün pek ziyade hararetle bahis olunan şimendiferler meselesinin menşei ile tarihçesi hakkında bazı malumat vermeği faydadan hali addetmeyiz.

                       Alfred de Musset

Üstat Ekrem’in menbagı münevveri

Fransa hükümeti hutût hadidiyyenin inşası için her şeyden evvel hukuk müktesebeden zemini tathir (temizleme) etmek lüzumunu his etmişti ki Cavit beyin mahareti iktisadiyesi sayesinde bu mesele dahi kati bir hale iktiran (yaklaşım) etmiştir.  1900 tarihinde Petersburg kabinesiyle yıldız sarayı arasında akdedilen hafi bir mukavele mucibince Rusya hükümeti Bahri Siyah havzasında ilerde inşa edilecek hutût hadidiyye için Rus şirketlerine hakkı rüçhan bahşedilmesini tahtı temine almıştı.  Diğer taraftan Berlin

 Tababet baytariye (veteriner) ulemasından Mahmut Ali bey efendi.

Sayfa: 957

kabinesinin veya daha doğrusu Almanya’nın sabık İstanbul sefiri müteveffa  “Marshall Von Bieberstein, Baron Adolf Von (1842 – 1912)” tavassutu ile Deutsche Bank dahi Eskişehir – Konya hattı ile İzmit – Ankara hattının Sivas’a kadar temdidi imtiyazını elde etmeğe muvaffak olmuştu.  Fransa hükümeti Bahri Siyah sahilinde inşa edilecek hutût hadidiyye imtiyazı için Cavit Bey ile müzakereye girişmezden evvel tabii Petersburg kabinesiyle akit i’tlafa mecbur idi.  acaba bu babda Paris ile Petersburg arasında hakikaten müzakere cereyan etmiş midir?  Filhakika müzakere cereyan etmiş, ağleb (galip) ihtimale göre Rusya hükümeti evvelce iktisap eylemiş olduğu hukuktan mahrum kalmak istemediği için aralarında ayrıca bir i’tlaf hâsıl olmuştur.  Mezkûr i’tlaf mucibince Fransız sermayedarlarından müteşekkil şirketler tarafından inşaata teşebbüs edilip de ileride sermaye hitam bulmadığı ve ikmal inşaata kifayet etmediği takdirde Rusya hükümeti iktiza eden meblağın tedarikini taahhüt ediyor.  Bu i’tlafın aktinden sonra Paris kabinesi ileride tesadüf edeceği müşkülatın evvelce kâmilen halli için Berlin kabinesiyle dahi akit i’tlafa lüzum his ederek Berlin sefiri mösyö Cambun vasıtasıyla müzakereye başladı.  Almanya – Fransa arasında hâsıl olan i’tlafın başlıca nekatı doğrudan doğruya Bağdat ve Ankara hatlarına müteallik olup bu babda İngiltere’nin dahi alakası der-kâr (belli) olmakla bazı hususat için Londra kabinesine dahi müracaat edilmiştir.  Fransa – Almanya i’tlafı pek az bir zaman zarfında hitam buldu.  Çünkü hal edilecek mesail tarafeyn için o derece haizi ehemmiyet olmayıp menafi mütekabileyi iktisadiye noktayı nazarından dahi mübrem bir mahiyet göstermezdi.  Hal bu ki Fransa – Rusya i’tlafı senelerce cereyan eden müzakeratın mahsulü olsa gerektir.  Filhakika Rusya hükümeti evvelce imtiyaz tariki ile iktisap etmiş olduğu hukuku Fransa’ya terk etmek için önden teminatı kaviye almak mecburiyetinde idi ki, bundan dolayı cereyan eden muzakerat tabii birkaç hafta veyahut birkaç ay zarfında hitam bulamazdı.  Rusya hükümeti şebekat muhtelifenin inşası için on sene zarfında pek çok programlar, planlar tanzim etti.  Dâhili istikrazların akdi zemininde kuvanin mahsusa vazı eyledi, fakat nihayet Fransız sermayesine müracaat etmeksizin inşaatın kuvveden fiile isalı imkân haricinde olduğuna kanaat hâsıl ederek imtiyazın Fransa’ya intikaline ve buna mukabil ayrıca bir mukavele ile bazı teminat almağa razı oldu.  Fransız ve Alman sermayedaratı arasında cereyan eden ariz ve amik müzakereden sonra nihayet esasatı atiye üzerine bir i’tlaf hâsıl olmuştur. 

     Evvela – Osmanlı bankası hazinesinde mahfuz veyahut kendi hesabına olarak mevkii tedavülde bulunan Bağdat şimendiferi tahvilatı Deutsche banka terk ve ihale edilecektir.

Sayfa: 958

     Saniyen – Almanya hükümeti Fransız sermayedaranından müteşekkil şirketler tarafından Anadolu ve Suriye’de hutût hadidiyyenin inşasına katiyen mümanaat (muhalefet) etmeyecektir. 

     Fransa – Almanya i’tlafının hakiki kıymet ve ehemmiyetini daha iyi anlayabilmek için Osmanlı bankasının malik olduğu Bağdat şimendifer tahvilatı hakkında bazı malumat vermekte kaideden hali değildir. 

     Osmanlı bankasının tahtı memalik inde bulunan tahvilat bütün Bağdat tahvilatının rüb’ani (1/4 ünü) teşkil ediyor ki kıymeti mecmuası yüz altmış milyon frank raddesindedir.  Mezkûr tahvilat şimdiye kadar Osmanlı bankasında mahfuz olup bazı esbabı dolayısıyla istiameli cihetine gidilmemiştir.  Esbabı mezkürenin başlıcası Bağdat hattı tahvilatının Paris borsasında resmen kabul edilmemiş olmasıdır.  Acaba Paris borsası böyle iktisadi ve ticari büyük bir teşebbüsü ne maksatta mebni (yapı yeri) kabul etmemiştir.

     Almanlar İstanbul’da Bağdat hattının inşası imtiyazını almağa çalıştıkları zaman Fransa için takip edilecek iki türlü hattıhareket vardı.  Yani Fransa hükümeti ya bu teşebbüsünde büsbütün bitaraf kalarak bunun için fazla sermaye sarf etmemek ve yahut imtiyazın münhasıran Almanya ya ait olmasına mani olup meseleye beynelmilel bir şekil vermek iktiza ediyordu.  Bu meseleyi mühimme dolayısıyla o zaman Paris ile Petersburg kabineleri arasında teati-i efkâr vuku buldu.  Fransız ricali siyasiyesi düveli sairenin de Bağdat hattı gibi mühim bir teşebbüse iştirak etmelerini kendi ve onların menafi siyasiye ve iktisadiyelerine daha muvaffak addediyorlardı.  Fakat aynı zamanda bu nazariyenin kabulü takdirinde sermayenin kısmı azami bil mecburiye Fransa tarafından sarf edileceğini nazarı dikkate alarak teşebbüsün Fransa ve Almanya arasında mütesaviyen taksimini teklif ettiler.  Bade Rusya ile İngiltere hükümetlerinin iştiraki meselesi dahi meydana çıktı.  Almanya bunun için üç aylık bir mühlet talep etti ve Deutsche bank ile hükümet arasında cereyan eden müzakereden sonra Almanlar nihayet iştirak için Fransa tarafından dermeyan edilen teklifi red ettiler.

     Buna mukabil Fransa hükümeti dahi teşebbüsü işgal etmek için Bağdat tahvilatının Paris borsasında resmen kabulüne müsaade etmedi.  Londra borsası dahi Paris borsasına imtisalen (uyarak) nim resmi bir surette Bağdat tahvilatını âdemi kabulüne karar verdi.  Rusya’ya gelince: 

     Petersburg borsasının tahvilatı resmi veya gayri resmi bir surette kabul veyahut âdemi kabulünden büyük bir netice hâsıl olmayacağına binaen Rusya hükümeti başka bir meslek takip eyledi.  Yani nim resmi organları vasıtasıyla Rus sermayedaranını büsbütün bitaraf kalmağa davet etti.

     Mehaza bunca müşkülat ve itirazata rağmen

Sayfa: 959              1 – REİS KOLAĞASI CEMAL BEY    2 – AZA REŞAT BEY    3 – AZA AVNİ BEY    4 – AZA SÜLEYMAN EFENDİ  

5 – AZA KEMAL BEY    6 – SIDIKA HANIM.

Almanlar teşebbüsü kemali muvaffakiyetle ileri sürdüler ve nihayet müruru zamanla Almanya hükümeti maliyesini tanzim ve Deutsche bank dahi mevkiini takviye ederek Bağdat hattı için ecnebi sermayesine lüzum his edilmedi.

     Acaba Alman şirketi ecnebi sermayesine arzı ihtiyaç etmeksizin nihayet teşebbüsü ikmale muvaffak olabilecek mi?  Hayır, zaten bilahare buna kanaat hâsıl etmiş oldukları için Fransa ile hususi bir i’tlafın akdi zımnında hükümete müracaat ettiler.  Bu i’tlaf da yukarda zikir etmiş olduğumuz gibi bu gün bir emir vakıadır. 

     Potsdam mülakatına Rusya hükümeti Bağdat hattı için o zamana kadar serdetmekte olduğu itirazattan sarfı nazar ederek buna mukabil Almanya dahi İran’ın havaleyi şimaliye sinde zemin iktisadi üzerine Rusya’nın serbesti icraat ve harekâtına müsaade etmişti. 

     Yine 1911 tarihinde Almanya ve İngiltere hükümetleri arasında akdedilen hususi bir i’tlaf mucibince Saint. James kabinesi Bağdat hattı için çıkardığı müşkülattan sarfı nazar edip buna mukabil Almanya hükümeti Basra Körfezinden İngiltere’nin takviyeyi mevki etmesi için iktiza eden muavenet ve muzahereti vaat ediyordu.  Bu i’tlaf bilahare Türkiye ve İngiltere arasında

Sayfa: 960

                   HİLÂL AHMERİN NEZARETİ ALTINDA MECRUHEYNİ HARB

hâsıl olan hususi bir i’tlaf ile ikmal ve itmam edilmiştir. 

     Osmanlı bankasında bulunan Bağdat tahvilatının Deutsche Banka terki hususunda verilen karar mucibince Fransa ve Almanya hükümetleri arasında dahi hususi bir i’tlaf akdedilmiş olup böylece Bağdat hattı için i’tlaf meselesi hükümetler tarafından on seneden beri serdedilen itirazata hitam verilmiş ve mesele sureti katiyede hal edilmiş oldu. 

     Anadolu’da inşası mutasavver olan hutût hadidiyye için Fransa’nın tanzim etmiş olduğu programlarına gelince;

     Bu babda zaten 1911 senesinde hükümeti Osmaniye ile Fransız şimendiferleri şirketi müdür umum iyesi mösyö de lunei arasında Samsun – Sivas – Erzincan – Erzurum – Trabzon hatlarının inşası için hususi bir i’tlaf akdedilmiş olup şimdi Cavit beyle mösyö Pichon arasında akdedilen i’tlaf mezkûr i’tlafı teyit ve itmam etmiş oluyor.

Sayfa: 961

     Malum olduğu veçhile hükümeti Osmaniye Bağdat hattı için tediye edilecek teminat akçesiyle Balkan muharebesi dolayısıyla bütçede hâsıl olan açığı kapamak üzere bu gün muavenet ve muzahereti maliyeye arzı ihtiyaç ediyor.  Bundan maada Anadolu’da icrası mutasavver olan ıslahat için sarfı lazım gelen meblağı külliyenin tedariki meselesi de ayrıca mevzu bahistir.  Bundan dolayı hükümeti Osmaniye gümrük rüsumunun yüzde dört ilavesiyle yeni bir varidat men bağı keşif etmeği düşünüyor.  Binaenaleyh Bab-ı Âli yüzde sekiz rüsum manzumun bir müddet daha temdidi ile gümrük rüsumunun yüzde dört ilavesi için düveli muazzamanın istihsal muvafakatine lüzum his etmiştir.

     Rusya hükümeti duyun-u umumiye de bir Rus duayenler vekilinin bulundurulmasını teklif etmek suretiyle i’tlafın akdini bir müddet daha tehir etmek istedi ise de şimendiferler meselesi dolayısıyla Fransa ile cereyan eden müzakerat hitam bulmuş olmakla Rusya hükümeti gümrük rüsumunun ilavesi düyun-u umumiye de bir Rus duayenler vekilinin kabulüne tealluken şimdilik teennikarane bir hattıhareket takip etmek hususunda verdiği kararından sarfı nazar edecektir.  Zaten maliye ve ıslahat meselelerinin halli için ittifak-ı müselles (üçlü pakt) tarafından çalışan Almanya hükümeti i’tlaf müselles tarafından çalışan Petersburg kabinesi nezdinde hükümet-i Osmaniye’nin noktayı nazarını terviç ve tasvip edecektir.  Bu babda hükümet-i Osmaniye ile ittifak müselles arasında hususi bir i’tlafın hâsıl edilmiş olduğuna dair mahfili siyasiye de musirren (ısrar) bir şayia deveran ediyor.  Mehaza Rusya ile i’tlaf sureti katiyyede hâsıl olmayınca Türkiye – Fransa i’tlafı resmi ve kati bir mahiyet iktisap etmeyecektir.

Berrin

Sayfa: 962

İNŞAAT-I BAHRİYEDE İNKILABAT

1

     İnşaat harbiye yi bahriye tarihine atf-ı nazar (bakma) edilirse, asrı ahirin bilhassa süfün (gemiler) cesimeyi (büyük) harbiye inşaatında bir devri inkilab açmış olduğu görülür.  Yelken sefaininden sarfı nazar, zırhlı süfün harbiye’nin tarzı inşaatı sinin (seneler) medideden (uzun) beri la-yenkati’ (durmadan) tebdilata maruz kalmakta ve zamanın icabatı fenniyesine tevfikan muntazam ve tedrici bir surette son inkilab, yani “dretnot” sistemi zırhlıların inşası, o kadar mühim bir devri teceddüd (yenilenme) açmıştır ki, artık kuvveyi bahriyenin rükn (temel direk)  asliyesi olan zırhlılar tamamen değişmiş ve zırhın, topun tarzı tevzii başka bir şekle girmiştir.  Bugün artık “dretnot”un ismini işitmemiş bir fert yok gibidir.  Bu da inşaatı bahriyede bu suretle husule gelen inkılâbın şümul ve ehemmiyetini ispat edecek delildendir.

     Son senelerde bir dretnot tedarik edememek yüzünden duçar olduğumuz zayiatı maddiye ve maneviyenin dehşeti göz önünde bulunduğu cihetle, bizim gibi sahil vasisi olan bir memleket halkının bundan sonra satvet bahriyeyi bir meseleyi hayatiye telakki etmesi icap eder.  Binaenaleyh, mevcudiyet atiyemizin her halde ordu gibi kuvvetli bir donanmaya müstenit olacağını milleti Osmaniye’nin badema dahi takdir etmemesi mahz (tam) felakettir.  İşte bu ciheti devri endişana nazarı dikkate almış olan hükümet seniyyenin ahiren <<Sultan Osman evvel>> süper dretnot’unu mubayaa etmek suretiyle masarif olan mesaiyi meşkuresini burada takdir ile yâd etmek ve şu günlerde vatan perveran milletin bazl ianat ile hükümete zahir olmalarına teşekkürde bulunmak bir vazifedir. 

     Mademki hükümet ve milletimizin hamiyetiyle kariben iyi bir donanmaya malik olacağız, o halde kuvvetli bir donanmanın rükn esasiyesini teşkil eden <<dretnot>> lar ile <<süper dretnot>>un o saf mahsusasından umumi bir surette bahis etmek

Sayfa:  966

mucibi istifade olsa gerektir.

     1906 senesinde İngiliz donanmasına iltihak eden yeni dretnot zırhlısının, diğer zırhlılara nispeten pek mühim farkları var idi.   bu teceddüt safahat esasiyesi şunlar idi:

     1 – daha fazla sürat.

     2 – büyük topların daha fazla olması.

     3 – mutavassıt çaptaki mütenevvi topların bulunmaması.

     4 – borda zırhının daha muvaffak bir surette tevzii.

     Yukarıda zikr edilen tebdilatı esasiye, tabiatıyla zırhlıların ebadını (büyüklük), mai mahrecini ve masarifi inşaiyesi tezyide sebep olmuştur. 

     Dretnot’un heyn (kolay) inşasında, sefainin vesaiti mahrukesinde de büyük bir inkilab husule gelmişti.  Filhakika o esnada ( Parson) türbin makinelerinin ihtira (patent) edilmiş olması bir hissen tesadüftür.  Türbin makineleri âli sürat seyirde kömür ve buhar cihetinden mühim bir iktisat temin ettiği ve bu noktayı nazardan adi makinelere merci olduğu cihetle, makine kuvvetinden de fazla bir istifade temini kabul olmuştur.  Tabiri diğerle, muayyen bir makine kuvveti için, türbin makineleri sıklet ve kazan mahallinde iktisadı mucip olmuştu.  Gerçi türbin makineleri, heyeti umumiyeti itibariyle, adi makineler kadar yer işgal ederlerse de, gemide daha aşağı vaz’ edilebilecekleri cihetle o kadar irtifa hâsıl etmezler ve harpde daha mahfuz kalırlar.

     Mamafih dretnotun diğer zırhlılara nazaran arz ettiği usul-ü teceddüt, bütün topların adedinde idi.  evvelce zırhlılarda dört kıta (12) pusluk, yani 30,5 santimetrelik top mevcut olduğu halde, dretnot’da on adet 30,5 santimetrelik top mevcut idi.  Ağır topların adedindeki bu tezayid (artış), gemide sıkletin fazla olmasını intaç etti.  Bahusus, eski gemilerde dört büyük top için iki taret’e ihtiyaç olduğu halde, şimdi on top için beş taret’e lüzum görüldü.   Bundan başka taretlerden bazılarını daha yüksek yapmak ve bu suretle bilumum cesim topların ateş sahasını tezyit etmekte icap etti.  Gerçi mutavassıt bataryanın fesih edilmesinden naşi sıkletçe biraz iktisat temin edilmiş ise de, yine neticede fazla sıklet hâsıl olduğu görülmüştür.  Eski bir destur vardır:  bir zırhlıda sürat müsavi kalmak şartıyla sıklet tezayid ederse mai mahreç nispet mütezayide ile artar;  Süratte tezyit edilmek matlup olduğu takdirde bu nispet daha mütezaid olur.  İşte (dretnot) için bu ikinci desturun tatbik edilmesi lazım geldi.

     Hassaten islahayı esasiye de vukua gelen tebdil zırhlıların mai mahrecini tezyide sebep oldu.  Her taretin altında ayrıca cephanelik tesisi, taretin sevk etmek için asansör tertibatı

Sayfa: 967

yapılması iktiza etti.  Fakat taretlerden bir kısmı vasat sefinede mürettep olduğu, hâlbuki geminin bu kısmı tabiatıyla ana makineler ile kazanlara mahsus bir mevki teşekkül ettiği cihetle, tertibatı mezkürenin cümlesini matluba muvafık bir surette gemiye tevzi edebilmek için tül sefinenin de büyümesi iktiza etti.  Zırhlının tülü bu suretle bil mecburiye tezayid edince muvazeneyi temin için arz sefinenin de büyümesi icab etti.

     Dretnot’un tarzı tabiisi metruk bir Fransız sistemine müşabe idi.  bu eski sisteme göre dört büyük top birer taret dâhiline vaz’ olunur ve biri başta, diğeri kıç’da olmak üzere taretlerin ikisi vasat sefinede (yani omurga hattı üzerinde) ve diğer iki taret     

  (KONYA)DA SAKİNEYİ MAHALLİYEYLE MUHAT OLAN FRANSIZ TAYYARECİSİ VE TAYYARESİ    

dahi sancak,  iskele bordalarında mürettep olur idi.  Dretnot’un beşinci tareti geminin vasatında makine kazan daireleri arasında mevzû’  idi.  Baştaki taret dahi biraz yüksek idi.  Bundan maksat geminin denizciliğini muhafaza etmek ve pruva taretinin sahayı tesirini tevsi eylemek idi.  Dretnot’un tarzı tabisi, bordalara sekiz ve omurga istikametinde dört veya altı büyük top endaht edilmesini temin eyliyor idi.  Bu tertibatı tasvip edenlerin mütalaalarınca, harpte borda ateşinin ehemmiyeti teslim edilmekle beraber, hattı harpten tebaüd (uzaklaşma) eden bir sefinenin omurga istikametinde de endaht icrası mecburiyeti nazarı dikkate alınmak icap ediyor idi.  Fakat bu

Sayfa: 968

Mütalaanın mecruhiyeti (yaralı) bilahare tabut olmuş ve son İngiliz dretnotlarında her şeyden evvel borda ateşinin faikıyeti ciheti nazarı dikkate alınmıştır.  Filhakika muharebat bahriyede düşmana ne kadar fazla mermi endaht edilirse o kadar muvaffakıyet ümidi olduğu cihetle, bir zırhlının hini inşasında (yapılış zamanı) bu raddelere umum toplar tevcih edilebilmesi hususu her şeyden evvel nazarı dikkate alınmak icap eder.  Bunun içindir ki, bir donanma veyahut münferit bir zırhlı hasmını daima borda istikametinde bulunduracak surette manevra icrasına çalışır           

KUDÜS ŞERİFDE REHABİNİ (PAPAZLAR) MAHALLİYEDEN BİRİYLE HÜKÜMET SENİYE ZABİTANINDAN BİR ZAT ARASINDA BİR MERAK-I MEDENİYET.

Ve buna muvaffak olduğu takdirde kendisi kâffe (bütün) bütün toplarını istimal eder.  Hâlbuki hasmı yalnız baş veya kıç istikametinde endaht icra edebileceğinden, ancak büyük toplarının bir kısmını istimal edebilir.   Binaenaleyh her zırhlı için borda ateşinin mükemmeliyetini temin edecek surette teçhizi lazımdır.  Bu sebepten naşi son drednot’larda kâffe taretler omurga hattı üzerine tertip edip ve bazı taretler daha mürtefi tertip olunarak büyük topların cümlesini bordalara endaht edebilmek ciheti temin edilir. 

Sayfa: 969

     Dretnot’un borda zırhları da evvelki zırhlılara nazaran bir teceddüt arz eder.  Bundan başka dretnot’a tahte-l-bahr istimal ve saire tehlikelerine karşı pek muvani bölme taksimatı yapılmıştır.  Şu kadar ki dretnot’un ağır topları

                       “Fransa’nın Paris sefiri”

İle taretleri fazla olması ve nazmı (tertip) su hattından nispeten fazla mürtefi bulunması hasabiyle merkez sıkleti eski zırhlılara nazaran daha yukarıda bulunur.  Bu da bil iltica bordadan bordaya bir yalpa devresi müddetini tenkise sebep olacağından, dretnot – evvelki zırhlılara nispeten toplar için daha müteharrik bir endaht platformu teşkil eder.  Binaenaleyh, bu cihetten bir mahzur arz etmiş olur.  Mamafih yeni gemilerde bu mahzurun izalesi için arzen amik tespiti tadil edilerek muvazenesi sefine meselesi daha salim bir şekle efrağ edilmiştir. 

     Dretnot’un o saf mahsusasından biri de süratinin fazla olması keyfiyetidir.  Sürati fazla olan bir zırhlının hasmına nazaran büyük bir tefevvuku (üstünlük) var demektir.  Sürati fazla olan zırhlı istediği top menzilini muhafaza edebilir.  Bunun için dretnotun sürati 21 mile tezyit edilmiş ve bu suretle evvelki sefaine nispeten iki mil fazla süratte olması temin olunmuştur.  Mamafih süratin sevk ül ceyş (strateji) ve tabiye-i bahriye noktayı nazarından ehemmiyeti meselesi ayrı bir mevzu teşkil etmekle beraber, iki mil kadar cüzi bir tefevvuk süratin bilfiil harbi bahriyede menzilin intihap ve muhafazasını o derece gafil bir müessir teşkil edeceğine bil tecrübe kanaat hâsıl olduğunu da burada zikir etmek faydadan hali değildir.

Sayfa: 970                HADİSAT FEZAİYEDEN

“75” BEYGİRLİK GANUM MOTORUYLA MÜCEHHEZ BİR FARMAN TAYYARESİ

FARMAN SİSTEMİNDE ÇİFTE SATIHLI BİR TAYYARE

BLERİOT SİSTEMİNDE İKİ KİŞİLİK TEK SATIHLI BİR TAYYARE.